De verwoesting van Rusland, van Andropov tot Poetin geeft een boeiend overzicht, waardoor ik de bijdrage van Gorbatsjov voor Rusland ben gaan relativeren, die van Jeltsin nog rampzaliger vind en Poetin binnen grenzen meer ga waarderen.
De interviews met Gorbatsjov en zijn vrouw Raisa waren in het Westen populairder dan het voorafgaande bejaardenhuis aan leiders met grijs gedraaide ideologische platen. Oversloot gebruikt de kwalificatie babbelaar voor Gorbatsjov en stopte met zijn memoires. Klinkt redelijk. Wat Gorbatsjov toen scheef was te pruimen en maakte hem populair, maar het gaat natuurlijk om de resultaten voor Rusland. Gorbatsjov maakt met perestrojka en glasnost veel boten los maar onderschatte ondanks alle verhalen over historie, culturen etc. de nationalistische gevoelens binnen de USSR. Als je land op zwart zaad zit weet je ook zonder inspraak dat er klachten en dus redenen voor opstand zijn. Zorg voor betere leefomstandigheden en begin dan langzaam over vrijheid. Dat lijkt een betere volgorde. Gorbatsjov stond een USSR voor met vrijheid en welvaart maar wel in een sociale vorm van communisme. Denkbaar, maar toch: is wat minder vrijheid en muilkorven van populistische oproerkraaiers zoals Jeltsin, die achter je rug om Oekraïne en Wit Rusland paait met nog meer vrijheid om je pootje te lichten, niet verstandiger? Zeker, economisch zat het tegen en je zult maar opgescheept zitten met Jeltsin. Maar je bent toch primair leider van je land met daarnaast de buitenlandse PR. Niet andersom. Met Oversloot zijn omschrijving dat Gorbatsjov een tragische figuur is omdat hij het omgekeerde bereikte van wat hij nastreefde, stel ik mijn beeld bij. Hij wilde het socialisme revitaliseren om zo de Unie te versterken. Zijn optreden eindigde ermee dat het Sovjet-socialisme totaal had afgedaan, de Communistische Partij buiten de wet was gesteld en de Unie was gebroken. Hij liet een chaos van staten na.
Oversloot noemt Jeltsin eigenlijk ook mislukt. Mij lijkt die mislukking groter en kwalijker. Staatkundige problemen loste hij niet op en Gorbatsjovs breedsprakige PR werd een dronken president die een kapel dirigeerde. Lachen in het westen, maar als Rus word je van zo’n zielige vertoning niet vrolijk. Jeltsin associeerde zich met het gewone volk en zette zich af tegen de elite maar eindigt met een;
‘nieuwe heersende klasse die zich heeft bevoordeeld op een manier die de oude politieke elite totaal in de schaduw stelt’.
Dan bereik je ook het omgekeerde en doe je echt iets fout. De eerste fout is de keuze voor de economische shocktherapie, die zo snel mogelijk overheidsbezittingen naar privé personen (rechtspersonen) doorsluist om tot een kleine staat te komen. Verliezers willen altijd terug naar de oude situatie. Dus zorg je dat alles snel is leeggeroofd. Als het volk, dat Jeltsin een betere situatie beloofde, ‘wakker wordt’ is er bij de staat niks meer te halen en zullen de bezitters hun nieuwe bezittingen verdedigen. Het voorbeeld van de Harvard boys was Chili. Maar die uitgangssituatie was totaal anders. Daarbij was er in Chili met CIA hulp een militaire dictatuur neergezet die bevoordelen van de bezittende klasse met geweld doordrukte. Pinochet ging niet voor het volk en het westen zet voor (grote) marktspelers graag de democratie opzij. De maatregelen aan de hand van deze Amerikaanse shocktheorieën waren o.a.:
- Bewoners konden hun huis voor weinig of geen geld in privébezit nemen. Lucratief voor de elite met mooie appartementen in Moskou waar na vrijgeven van de woningmarkt de prijzen door het dak gingen. Redelijk rampzalig voor het volk in buitengebieden waar het dak aan alle kanten lekte. Voor achterstallig onderhoud draaide je zelf op, zonder dat je geld had.
- Voor een deel van de bedrijven werden vouchers uitgegeven aan iedereen (soms specifiek aan werknemers of management). Je was mede eigenaar! Maar van wat? De economie draaide slecht en dus was die fabriek op dat moment weinig waard en keerde geen winst uit. Met een torenhoge inflatie slonk de koopkracht van kleine spaarders. De vrij verhandelbare vouchers gingen al snel erg goedkoop naar rijkere mensen die daarnaast wel eten konden kopen. Bruikbare delen werden uit de boedel gehaald en toen het tij keerde werd er nauwelijks geïnvesteerd in werkgelegenheid.
Praktisch crimineel werd het bij de verkiezingen 1996. Jeltsin had geen schijn van kans. Communistisch georiënteerde partijen zouden winnen en de nieuwe rijken gingen inderdaad hun nieuwe bezittingen beschermen via de politiek. Campagnebijdragen zoals in de VS was niet ontwikkeld en de staat had geen middelen om Jeltsin te laten winnen. De rijken zorgden vervolgens voor leningen om herverkiezing mogelijk te maken, met overheidsbedrijven als onderpand. Uiteraard kwam na de verkiezingen de staat zijn verplichtingen niet na en verdwenen de onderpanden voor een schijntje naar dealmakers die vermogens verdienden aan bedrijven die in feite van de staat, ofwel het volk waren. En dat volk werd niet ontzien bij het strippen van bedrijven. Gorbatsjov verwoeste sociale en politieke structuren met reorganisaties om de Unie te verbeteren. Nationalistische gevoelens zijn lastig in te schatten maar dat had beter gekund. Met de shocktherapie in de Russische situatie had Jeltsin met wat boerenverstand grofweg de gevolgen op de achterkant van een sigarendoos kunnen berekenen. De oplossing voor de verkiezingen lijken crimineel, war Jeltsin een grotere en kwalijker mislukking maakt en het westers enthousiasme voor die man misplaatst. De erfenis van de twee heren kwam terecht bij Poetin.
Met Poetin verdwenen filosofische vergezichten en het entertainmentgehalte van een dronken kapelmeester. Minder leuk en erger nog; hij wilde er wat van maken voor zijn volk en zichzelf, waarbij de beeldvorming van een dronken boer terug moest naar het beeld het grootste grondstofrijke land van de wereld (wat het is). Poetin haalde maten vanuit st Peterburg om ‘de klus te klaren’ en er ontstond een nieuwe elite naast de bestaande. Oversloot stelt terecht dat zoiets altijd zou zijn ontstaan. In de VS kiest de nieuwe president zijn eigen medewerkers en Rutte vraagt Jan Marijnissen ook niet om samen het afschaffen van de dividendbelasting te realiseren. Wil je wat bereiken, dan zoek je mensen die je vertrouwt en waarmee je goed kunt werken ( (Hofman, 2018). Niemand laat zijn goede baan zomaar schieten voor jou politiek avontuurtje. Dus dat kost geld. Soms veel, zoals er in het westen bestuurders van multinationals bedragen ontvangen die je moeilijk ‘verdienen’ kunt noemen. Twee voorbeelden van Oversloot kleur ik hier wat in.
Poetin zegt duidelijk tegen oligarchen; ‘Je mag alles houden, als je je maar niet ongevraagd met staatszaken bemoeit’. Simpel, duidelijk en alleszins redelijk na die miljarden die van het volk waren gestolen. Een paar oligarchen dachten over Poetin heen te lopen zoals bij Jeltsin. Dat feest ging deze keer niet door.
- Khodorkovsky ageerde in Rusland en werd opgepakt voor belastingontduiking. Die aanklacht zal wel kloppen. Welke oligarch deed dat niet en Al Capone werd ook gepakt op belastingfraude omdat dat beter te bewijzen valt. De fout was het schenden van de Poetinregel, getoond op TV en geaccepteerd door burgers, die liever drastischere maatregelen wilden. Toch bemoeien met staatszaken; dan geldt niet meer dat je alles mag houden. Laat je dan als president grove overtredingen op z’n beloop kan je beter stoppen. Khodorkovsky wordt in het Westen soms neergezet als strijder voor westerse waarden. Zijn onze waarden met van het volk gestolen miljarden politici omkopen om meer geld binnen te slepen?
- Met Berezovsky verhuisden duizenden die hun volk geld hadden afgetroggeld, met vele miljarden. Ze werden in Londen welkom geheten, wat geen Brexit opleverde omdat er teveel buitenlanders kwamen. Men kocht riante woningen, belegde in andere (soms dubieuze) zaken en had genoeg over voor het uitbesteden van een moord op ‘concurrenten’. Leuker is (ik zeg niet dat ze het deden) ‘nepnieuws’ verspreiden voor de VS verkiezingen. Poetin pootje lichten (krijgt toch de schuld) en grof verdienen omdat de Amerikaanse bedrijven dik reclamegeld betalen voor het ‘nepnieuws’ dat miljoenen Amerikaanse kiezers zonder nadenken consumeren. Nepnieuws bestaat niet. Het zijn de vele nepmensen die alles zonder nadenken voor zoete koek slikken en liken.
Het is onzin dat de CIA bestaat uit misdadigers met regimechange als kernactiviteit en de Russische geheime dienst uit lieverdjes. Vertrouw geen van tweeën en zeker niet de politici die hun rapporten ‘gebruiken’. Daarnaast is het m.i. goed rekening te houden met miljardairs, met soms maffiaconnecties die ze in kunnen zetten om ook in de politiek hun voordeel te halen. Media in het westen portretteren m.i. Russische immigranten, die veel Russen als crimineel zien, vaak te gemakkelijk als eerlijke zakenlieden en voorvechters voor democratie.
Een tweede voorbeeld is Oekraïne. Met het instorten van de USSR, verbraken Oostbloklanden politieke banden met Rusland. Sommigen sloten zich aan bij de EU en de NAVO, terwijl die laatste eigenlijk overbodig had moeten zijn. De NAVO was vooral tegen Rusland. Dat wijzigde nu drastisch en Rusland miste de middelen voor oorlog. Het verhaal van wapens in Europa tegen Iran is onzin. Die zet je zo nodig in Israel en Saoedi Arabie. De NAVO uitbreiding is ondanks alle smoesjes slecht, zeker als Bush Jr ook nog Oekraïne en Georgië {met een Poetinhater als president) erbij wil betrekken.
Georgië laat zich tot oorlog verleiden (ondanks waarschuwingen), het Westen telt zijn knopen en laat het vallen, los van mooie woorden. In Oekraïne komt na een Oranjerevolutie een westers lievelingsduo dat het verknalt en wordt opgevolgd door Janoekovitsj {communist} die een associatieverdrag wil met de EU. Oversloot (onderstrepen van HH):
‘Oekraïne was kennelijk bereid en werd kennelijk in staat geacht onder Victor Janoekovitsj zijn politieke en vooral ook zijn economische orde aan (vereiste) EU standaarden te conformeren. Associatie met de EU zou betekenen dat een vrijhandelsverdrag met Rusland onmogelijk werd’.
‘Dit was een nieuwe afbakening met grote gevolgen voor de Oekraïense economie maar in mindere mate ook voor de Russische economie. Rusland was immers Oekraïens grootste handelspartner en een groot deel van de Oekraïense industriële productie was op export naar Rusland gericht’
‘En toen, toch, waarschijnlijk ook voor Rusland onverwacht stelde Janoekovitsj voor zijn akkoord met het associatieverdrag met de EU aanvullende eisen’.
Janoekovitsj had nog 15 miljard tekort die hij van de EU niet kreeg maar wel van Rusland inclusief voordelen in o.a. gasleveranties (o.a. verlaging van 400 dollar, gangbare prijs, naar 268 dollar per 1000m3 gas). Zodra bekend werd dat het verdrag niet doorging verzamelden zich demonstranten op het Maidenplein.
‘De demonstranten kregen bezoek van politici uit EU landen (Verhofstadt, van Baalen, Timmermans en anderen), die de demonstranten steunden in hun streven de koers van Oekraïne (opnieuw) richting de EU te (doen) keren, en die er kennelijk geen moeite mee hadden een gekozen president via de straat tot aftreden te bewegen.
‘Zeker, Janoekovitsj was een boef die zijn ambt had misbruikt om voor zich zelf en familie miljoenen te vergaren. Hij was ook al en boef in de tijd dat de EU met hem onderhandelde en hij kennelijk nog politieke en economische baat verwachtte ook voor hem persoonlijk, van verregaande samenwerking met Europa’.
Janoekovitsj vertrok. De door de meerderheid van het volk gekozen president werd meest gezochte misdadiger en het financieren van schulden en de voordelen van gasprijzen waren van de baan. Het lijkt me dat politici in Brussel konden voorzien dat Oostelijke regio’s met veel economische banden met Rusland niet zaten te wachten op deze ondemocratische draai via een plein in Kiev. De Krim met een Russische vloot, tot 1954 Russisch en met een Russische meerderheid uiteraard nog minder. Op de Krim loste Rusland dat op met een gekozen burgemeester (nieuw fenomeen) die een referendum organiseerde. De meerderheid koos voor onafhankelijkheid, waarna de onafhankelijke Krim gelijk aansluiting vroeg bij Rusland. Uiteraard honoreerde Poetin dit verzoek. Netjes geregeld toch? Nee want volgens o.a. Timmermans mag Rusland niet faciliteren binnen een soevereine staat (EU parlementariërs mogen dat wel op Maidan?). Wat dan met Kosovo, dat de VS met EU als hondsbrave volgers met veel doden los maakte van Servië? Het Westen stelt dat Kosovo was om meer bloedvergieten te voorkomen(?). Had er dan eerst meer bloed moeten vloeien op de Krim, zoals nu in Oost Oekraïne. Het gaat zo toch zonder geweld? Dat het referendum ongeldig is zonder toestemming van Kiev is een lachertje; die toestemming was er nooit gekomen. Dit is wat de meerderheid van het volk op de Krim wilde nadat de, ook door hun democratisch gekozen president opzij was gezet via de straat met behulp van EU vertegenwoordigers, die geen rekening hielden met hun belangen. In Oost Oekraïne gaat bloedvergieten door met de MH 17 als dieptepunt, ook voor veel mensen uit Oost Oekraïne en Russen. Oversloot zeer correct:
‘naar alle waarschijnlijkheid en vrijwel zeker per ongeluk neergehaald met een Russische Boek raket, afgeschoten vanaf een installatie die door uit Rusland afkomstige militairen werd bediend’.
Volgens het Westen moet Poetin die mensen uitleveren. Dat is politieke zelfmoord. Poetin kan verkiezingen schudden als hij strijders die per ongeluk een vliegtuig neerschieten, dat de Oekraïne daar nooit had mogen toelaten, uitlevert aan het bevooroordeelde westen. Poetin zijn populariteit steeg enorm door zijn Oekraïne beleid. Trieste gevoelens over het ongeval zal iedereen delen. Dat is nog geen gedeelde opvatting over de bittere strijd.
Is Poetin heilig? Nee; wereldwijd werken politieke mechanismen zo dat heiligen zijn afgeserveerd voor ze wat kunnen doen. Is Rusland democratisch? De regels lijken, als ik Oversloot goed lees prima. Dat er in regio’s als Tsjetsjenië e.e.a. fout gaat komt algemeen voor in landen zonder historie met verkiezingen. Gezien de totale uitslag en andere onderzoeken, lijkt de lijn van de verkiezingsuitslag juist, ondanks protesten van 200.000 mensen of meer op een bevolking van 145 miljoen. Heeft Poetin electoraal voordeel bij zijn TV optredens? Ja, net zoals Mark Rutte en niet Marjan Thiemen in zijn wekelijks praatje laat zien hoe hard hij voor ons werkt. Die extra media aandacht levert de premiersbonus op en in de VS lijkt het niet toevallig dat een zittende president vaak een tweede termijn krijgt. Worden media mogelijkheden en budgetten in Rusland door de overheid gestuurd? Ja, maar is dat zoveel slechter dan in de VS, waar geld binnenhalen voor de campagnekas belangijker lijkt dan de campagne zelf. Die kas vul je niet met een programma voor minimumlijders. Heeft Poetin westerse waarden omarmt? Nee, maar zijn die individualistische westerse waarden beter dan de collectieve Aziatische? En is het niet zijn plicht in dit enorme land, met ook mensen in dat continent, om deze waarden mee te nemen?
Laat ik niet naïef idealistisch worden. Poetin zal echt zijn persoonlijke motieven hebben en zijn innercirkel bevoordelen. Wie dicht bij het vuur zit warmt zich het beste geldt overal. Wat bij mij blijft hangen na dit boek is dat per saldo Poetin, gegeven de erfenis die hij kreeg, tot nu toe goede resultaten boekte. Hij gebruikt de positieve omstandigheden en ligt goed bij de meerderheid van het volk. Die prestatie horen we in het westen meer te respecteren ondanks verschillen die er, in dit boek genuanceerder en uitgebreider weergegeven dan hier, zullen blijven .