Tjaikovskystraat 40 van Waterdrager is niet mijn genre. Met wat doorzetten en soms diagonaal lezen vind ik wat punten maar voor een breder perspectief op Rusland neigt het teveel naar een eenzijdige karikatuur. En of je het nu rijmen noemt (Waterdrager) of herhalen, bepaalde mechanismen vind je steeds terug in elk land. Wat zit daar fout in dat systeem, wat waren en zijn alternatieven voor Rusland en andere landen met dezelfde problemen. Tjaikovskystraat 40 blijft oppervlakkig, soms wat scheldend Rusland beschrijven vanuit privé perspectief en de lezer moet de rest invullen zonder achtergrondinformatie.

‘Vertrekpunt (van de sterk autobiografische roman) is zijn huis in St. Petersburg, waar de auteur woont met zijn vrouw en drie poezen, midden in de buurt die honderd jaar geleden het episch centrum was van de Russische Revolutie van 1917’. Dat leven lijkt met poezen, met medische behandelingen die veel Russen misschien ontberen, relatief extravagant, afgezien van wat dipjes als ook hij wordt belazerd door opkomende rijken. Het komt misschien omdat ik thuis de Hollandse pot eet (die ik zeer waardeer) en wat in verwarring raak van de lange menu en wijnkaarten in het boek. Die Hollandse pot is ook een bevoorrechte positie en ook ik gebruikte de mogelijkheden in mijn omgeving, die afwijkt van de roerige Ruslandtijden van Waterdrager. Maar de achterliggende mechanisme zijn deels hetzelfde en extravagantie is relatief. In Afrika zullen ze mij extravagant noemen. Het boek beschrijft de enorme verschillen tussen arm en rijk geïllustreerd door uitgebreide situatieschetsen binnen de verschillende groepen. En er is aandacht voor wie er beter wordt van de diverse politieke verschuivingen. Als ik het goed samenvat komt het er op neer dat het gewone volk er meestal weinig mee opschiet. Er rollen wat koppen zoals die van de tsaar, maar wat er voor in de plaats komt is vaak niet veel beter (Stalin). Wel zijn er bepaalde netwerken die er altijd weer goed garen bij spinnen. Waterdrinker koppelt dat regelmatig aan wat ik maar even maffiapraktijken noem. Zoals ik het lees is het niet een complot tegen het volk. Het zijn netwerken die zich organisch vormen met individuen en groepjes die zichzelf proberen te handhaven. En soms meer dan alleen handhaven, een negatief aspect waar Waterdrinker erg de focus op legt. Dit onder het motto van zijn vader dat de wereld rot is en je niemand kunt vertouwen.

Dat opstanden weinig oplossen is niet nieuw. Verlichtingsfilosoof Kant wijst revoluties af omdat dit de structuur van de gemeenschap verwoest waardoor je terug gaat naar de strijd van allen tegen allen. Het lijkt een strijd tegen armoede en onrecht, maar achter de revolutie, die kolkende menigte, gaat een veelheid van meningen en (angst)gevoelens schuil, die naar voren komen als het symbool, de tsaar of de dictator weg is. Vaak is er ook nog en groep die liever was doorgegaan met de slechte maar stabiele situatie (soms zwijgende meerderheid). De structuur van de staat die een machtspositie hoort te hebben om de orde te handhaven is verstoord en moet opnieuw samen worden ‘uitgevonden’. En dat is niet eenvoudig in grote landen met subculturen en gegroeide sociale en economische verhoudingen. Die zijn niet zo af te schudden want dan heb je niksmeer waar je op kunt vertrouwen. Het is geen verandering die de ongeschoolde boer uit de revolutie vreedzaam oplost. De theoreticus mist de politieke vaardigheid om zoiets in goede banen te leiden. Dan rest uiteindelijk de repressie met als doel een beoogde theoretische utopie die, zoals normaal bij een utopie, nooit tot stand komt. In dat proces spelen diverse menstypen hun rol. Zo is er, naast de leider of fuhrer met wat ideeën, het banale kwaad, gevonden door Hannah Ahrend bij Eichman, die zeer efficiënt datgene oppakte wat de hoge leiding voorstaat. Een soort superambtenaar die als robot efficiënt mensen ‘afvoerde’ (onderschat die groep niet). Of personen met een wrede of perverse inslag die in de ordeloosheid hun frustratie kunnen uitleven op mensen en vooral vrouwen die nu weerloos zijn. De slimme jongens, waarvan Waterdrinker een aantal ten tonele voert worden snel rijk in een ordeloos klimaat en een aantal hebben capaciteiten om door te groeien naar de nieuwe elite. Meestal vloeit dat samen met wat over is van de oude elite, omdat die weten hoe je via relaties en politiek de orde herstelt om nieuwe posities te consolideren in een nieuw evenwicht. Het is steeds dat netwerk, dat de contacten en inzichten vanuit het verleden met ‘nieuw bloed’ combineert, dat de lakens uit gaat delen. Compromissen om ‘de geest weer in de fles te krijgen’ worden primair. Voor zover er mooie, vaak nauwelijks uitvoerbare idealen waren, verwateren die tot er weinig over blijft. Het zijn politici en zakenlieden die elkaar helpen in een grijs gebied. Zodra ‘het volk’ het idee heeft dat de toekomst beter wordt door een bepaalde leider te volgen doet men dat. De repressie volgt snel (Hitler met untermenschen, Lenin en Stalin met het communisme, Jetsin met Harvard en Hayeck, wat ook mondiaal de ongelijkheid aanwakkert etc.). Dat proces speelt overal, maar Waterdager meldt alleen dat zijn vader in Nederland ook door zijn boekhouder is bedrogen. Hij behandelt in een adem de omwentelingen in Rusland met alle de ontwrichtingen en oplichters die altijd hun slachtoffers ook zonder revolutie vinden. Macroniveau is van en ander orde en speelt wereldwijd. Zakenlieden in het Westen de bespelen de politiek anders (campagnebijdragen en regelgeving voor rijken) dan in Rusland, maar beide leiden tot ongelijkheid en ongenoegen, waar bedrog van een boekhoudertje weinig aan bijdraagt. Uiteindelijk lijken de wegen in Rusland (Lenin) en het Westen (Hitler) naar verschillende kantelpunten ofwel vormen van revolutie te gaan.

Intussen lees ik in de Volkskrant over Avksentjeva in Siberië die geheel nieuw tegen alle verwachtingen in de verkiezingen won zoals in Nederland Baudet. Ze werd burgemeester van Jakoetsk. Topambtenaren voelen de diepe putten in de weg nooit. Daar hadden ze buitenlandse SUV’s voor met fijne dempingsystemen. ‘Als we slechte wegen hebben moeten we die wegen opknappen en niet dure auto’s gaan kopen voor ambtenaren zegt de vrouw die de terreinwagens liet veilen’. Maar het systeem slaat terug. Een directeur met wie Avksentjeva een arme wijk hoopte op te knappen verdween wegens corruptieverdenkingen in de gevangenis. Nederland volgt de aanbestedingsregels van de EU en dus is het bij ons praktisch uitgesloten dat een burgemeester met een lokale aannemer een plan maakt om een wijk op te knappen. Een kleine lokale aannemer maakt minder kans en zou geen tijd verspillen om met Avksentjeva naar en wijk te kijken. Zo is het in Nederland ingebed in de regelgeving en dan valt het niet onder de corruptie-index. Ambtenaren werken dit uit volgens die regels en de bestuurder tekent. De burgemeester is leuk voor de Sinterklaasintocht en via fusie van gemeenten staat de lokale politiek verder van de burger en doet er steeds minder toe. Referenda zijn afgeschaft toen bleek dat daar niet uit kwam wat de elite wilde. Nederlandse burgemeesters hebben geen SUV’s om te veilen. Die SUV’s zijn namelijk van bestuursvoorzitters van grote aannemersbedrijven die losgezongen van de belangen van de lokale bevolking maximale winst najagen die ze via belastingparadijzen wegsluizen. Daar waar de politiek in uithoeken van Rusland blijkbaar nog iets kan doen, is die macht in het Westen al overgedragen aan grote bedrijven.

Terecht willen leiders als Baudet en Wilders Nederland teruggeven aan de Nederlanders. Maar hoe? En wat gaat die er dan mee doen? Nederlanders hebben veel te verliezen en willen terug naar wat was. Dat geïdealiseerde verleden wordt verstoord door de mondiale wereld. Het vluchtelingen probleem oplossen en gedragsaanpassingen om klimaatprobleem aan te pakken staan niet op de verlanglijstjes van Baudet en Wilders. Kenmerkend is hun afhoudende, soms vijandige houding ten opzichte van buitenlanders, andere culturen en religies. Klimaatvoorzieningen zijn duur en consumentisme binnen de eigen beperkte omgeving met meer vliegvakanties dan de buurman lijkt de sleutel van het electoraal succes. Als de democratie zijn geloofwaardig aan het verliezen is doordat bestuurders lokale burgers met regelgeving beperken en meer problemen scheppen dan oplossen[i], komt er een moment dat dit type populistische versimpelde oplossingen verkiezingen gaan winnen. Het doet er dan niet meer toe wat de populist roept; als deze ons maar van de elite afhelpt. Zo kwam Hitler met wat manipulatie aan de macht en weinig mensen die vochten met Lenin lazen Marx. Zo ontstaan totalitaire systemen. In dat kader past denk ik Poetin’s reactie op acties van Navalny: ‘Wilt u dat we van de ene Maidan-achtige staatsgreep naar de andere gaan?’. Daarmee zou Poetin geen democratie willen. Maar is het verwijderen van een gekozen president via de straat (Kiev) democratie? Dat is juist wat de Verlichtingsfilosoof Kant niet wilde en EU politici die zich beroepen op het Verlichte waarden wakkerden dat juist aan. ‘Een eerlijke kans voor Navalny kan volgens hem (Poetin) tot onrust leiden, die steun zal ontvangen uit het Westen, zoals bij de Maidan-revolutie in Kiev’ Niet denkbeeldig. na optredens van o.a. EU politici op Maidan. Het artikel meldt vervolgens: ‘Maar de aanblik van jongeren in de bureaus verhult het probleem van de campagne (van Navalny). Waar zijn de andere Russen die van president Poetin af willen?’. Volgens een politicoloog is Navalny een populist. ‘Zo vergeleek Navalny illegale immigranten met rotte tanden die ‘verwijderd’ moeten worden uit Rusland (soort Marokkanenuitspaak) en hij liep mee in demonstraties van extreem rechtse groeperingen’. ‘Tienduizenden jongeren op straat lijkt veel. Maar er wonen 145 miljoen mensen in Rusland’. Dat vergat het Westen toen men het plein op ging in Kiev en de Krim en Oost Oekraïne liet vallen.

Terug naar Jakoetsk. ‘Jakoetsk is een stad van rustige weldenkende mensen. Zij pakken hun stembiljettenen doen wat gedaan moet worden in een democratie. Niks geks aan de hand hier’. En verder: ‘Poetin distantieert zich steeds verder van Verenigd Rusland. Bij de presidentverkiezingen van vorig jaar sprong hij van het zinkende schip en nam deel als onafhankelijke kandidaat. De crisis in de regeringspartij roept de vraag op waar de macht terecht komt als Poetin in 2024 vertrekt al president ..’. In Jakoetsk wil men lokaal samenwerken aan verbeteringen, lijkt men zich niet af te zetten tegen bevolkingsgroepen en het klimaat komt niet voor in het artikel. Maar als het rustige weldenkende mensen zijn, mag je aannemen dat dit goed komt. En in Moskou? Jeltsin toverde ook Poetin uit de hoge hoed, die orde op zaken stelde ook onder de oligarchen. Waarom zou Poetin dit niet herhalen met een volgende fase als gevolg? Waterdrinker heeft gelijk; de duivel zal ook dan wel weer op de grootste hoop schijten (richting Poetin), zoals dat overal. Maar mijn Hollandse pot smaakt ook niet minder omdat Soros met beursspeculaties mede de samenleving ontwrichtte [ii]en 25 miljard bij elkaar graaide en ik niet. Als Avksentjeva maar meer ruimte krijgt om haar beleid uit te voeren dan lijkt dat veel beter dan strijd en vernietiging zoals o.a. in de Oekraïne. Laat  Navalny met zijn I.phone jongeren zich richten op die ontwikkelingen. Bijgaande grafiek toont waartoe Harvard adviezen bij Jeltsin hebben geleidt en wat Poetin realiseerde. Bij beide was en is er sprake van corruptie en ongelijkheid maar Poetin gooide er wel aantal oligarchen uit die via de politiek door wilden gaan met overmatig stelen en creëerde tevens nieuwe ‘concurrente oligarchen’. Maar laat die verandering over aan ‘rustige weldenkende mensen’ die ‘doen wat gedaan moet worden in een democratie’ in Rusland. Laat ons niet veroordelen, interveniëren en ze nog eens met een shocktherapie  opzadelen.

h

ttps://nl.wikipedia.org/wiki/Economie_van_Rusland

Verlichtingsfilosoof Kant wijst naast revolutie interventie af (regime change). Je kunt mensen niet dwingen vrij te zijn (wat dat ook moge zijn). Elk land moet zijn eigen pad vinden. Dat ging fout in Rusland met verdraaide Marx ideeën in de 1917 revolutie, wat ‘rijmde’ met Jeltsins rampzalige shocktherapie vanuit Harvard. Andere trieste voorbeelden zijn Irak, Afghanistan, Libië, Syrië, Egypte etc. In Egypte keerde de oude macht eenvoudig terug met nog meer repressie. Militairen gebruikten hun netwerken en gebruikten de ‘democratie’ om alles naar hun hand te zetten. Mensen ‘pikken’ het. Ze zijn de strijd, onzekerheid en gevaren moe. Ze willen eten. In Libië lijkt gaat het bloedvergieten nog steeds door met veel bootvluchtelingen. In de Oekraïne geldt hetzelfde. Misschien heeft Avksentjeva gelijk en is er niks geks aan de hand met die democratie in Rusland. ‘Het systeem is ingewikkeld zucht ze’, maar ze is er van overtuigd dat andere partijen gaan inzien dat samenwerken beter is. Misschien is Poetin zo slim om op tijd weer een paar mastodonten te lozen en nieuw bloed toe te laten. Dat kunnen stapjes in de goede richting zijn met misschien meer hoop dan de wisselvallige Westerse democratieën met elites als Trump en Johnson; vaak gericht op wat het buitland moet doen, maar niet thuis geven als mensen in nood opvang nodig hebben. Beschrijvingen van Waterdrager roepen een triest beeld op. Beelden die we ook regelmatig op TV zien in Afrika en die we kunnen zien aan het prijskaartje van een T shirt, dat nooit kan voor een goed loon. Er is niks tegen om daar kennis te nemen van misstanden. Het gevoel te willen helpen is natuurlijk. Maar neem dan bootvluchtelingen ook van Lesbos op in je eigen land aan de EU grens, die bij problemen de plotseling  de Griekse of Italiaanse grens blijken te zijn. Het gevaar van Tjaikovskystraat 40 is dat het bijdraagt aan de al anti Russische stemming in het Westen. Poetin weg met regime change. ‘Het systeem is ingewikkeld’(Avksentjeva) en niet te vergelijken met een Nederlandse boekhouder die een MKB er oplicht. Helaas komt dat in Tjaikovskystraat 40 te weinig tot uitdrukking, waardoor dit  populaire boek bij kan dragen aan de bevestiging van ongenuanceerde, wijdverspreide vooroordelen over Rusland.

[i] (bijvoorbeeld in financiële wereld met pensioenen)

[ii] (mede verantwoordelijk voor de bubble rond de kreditcrisis)